AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA OSÓB W WIEKU SENIORALNYM W KONTEKŚCIE OPIEKI NAD WNUKAMI

Miarą jakości życia nie zawsze jest jego długość, na pewno aktywność w szerokim tego słowa znaczeniu, a hasłem profilaktyki starości jest dodawanie lat. W naszych czasach starość jest przedwczesna i patologiczna. Przyczyną takiego stanu rzeczy są szkodliwe czynniki oddziałujące na ustrój człowieka żyjącego w warunkach technicznej cywilizacji. Dawniej adaptacja do zmieniających się warunków fizycznych, biologicznych i społecznych przebiegała bardzo wolno, w ciągu tysiącleci. Dzisiaj zmiany w środowisku następują bardzo szybko. Nieumiejętność przystosowania się człowieka do zmieniających się warunków życia i środowiska widoczna jest chociażby w występujących zaburzeniach równowagi energetycznej ustroju człowieka. Dawniej organizm bronił się przed nadmiarem wysiłku fizycznego, dzisiaj niedobór ruchu niesie ze sobą niebezpieczne zjawisko obniżenia wydolności organizmu, obniżenia granic tolerancji przystosowania się do wysiłku fizycznego, nawet lekkiego. (Red. Naukowa Andrzej Dąbrowski, 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s115).

Ruch, praca mięśni i kontakt z przyrodą stanowiły w ciągu wieków gwarancję równowagi między ustrojem człowieka, a środowiskiem. Przy braku aktywności fizycznej nie wykształcają się bowiem lub zawodzą mechanizmy adaptacyjne, regulujące czynności poszczególnych układów i narządów. Zmniejszanie się zdolności przystosowawczych organizmu jest cechą charakterystyczną dla procesów starzenia się. Właściwa aktywność ruchowa, nie nadmierna, lecz również nie za mała (w stosunku do wieku, płci, budowy ciała) stanowi ważny czynnik zachowania zdrowia. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 5). Wokół starości krążą rozmaite stereotypy i uprzedzenia, a tymczasem wiele problemów pojawiających się w starości nie jest generowanych przez nią samą, ale bierze swój początek we wcześniejszych etapach życia, jest wynikiem nagromadzonych doświadczeń. Starość to po prostu kolejny rozdział ludzkiego życia, a rozbieżność między wiekiem kalendarzowym, a wiekiem biologicznym bywa bardzo duża. Starzejemy się od początku naszego istnienia, z każdym dniem. Aktywność ruchowa jest jednym ze środków, który może nie tylko opóźnić procesy inwolucyjne, czy uczynić ich przebieg łagodniejszymi, ale pełni również funkcje korektywną w odniesieniu do tych stanów. (Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s 9). Os(Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s 9). Osobom starszym wiekiem rekreacyjna aktywność ruchowa jest nie mniej potrzebna niż dzieciom i młodzieży. Pasywny tryb życia przyśpiesza bowiem starzenie się, nasilając procesy zanikowe w tkankach i narządach zwiększając się odkładanie złogów w narządzie ruchu i w tętnicach. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 6). Ludziom starszym coraz bardziej dokucza obniżona sprawność lub niesprawność, w tym fizyczna wiążąca się ze znacznym rozpowszechnieniem tzw. „ wielkich zespołów geriatrycznych” (m.in. zaburzenia lokomocji i upadki, zaburzenia wzroku i słuchu, depresja, otępienie, nietrzymanie moczu i stola, niedożywienie, delirium- splątanie, majaczenie). Ze względu na przewlekłość ich trwania, wieloprzyczynowość powstawania, oraz trudności w leczeniu „wielkie zespoły geriatryczne” powodują stopniową utratę samodzielności osób starszych i uzależnienie od otoczenia. W zdecydowany sposób wpływa to na obniżenie jakości życia poprzez organicznie relacji z otoczeniem. (Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s11). Zanikające w starszym wieku zdolności motoryczne skutecznie można podtrzymać przez ćwiczenia fizyczne i stosowanie takich form ruchu, które rozwijają umiejętności koordynacyjne, polegające na współdziałaniu układu nerwowego i mięśni. Przeciwdziałanie pogorszeniu się czasu reakcji i takich cech jak zwinność i równowaga, zmniejsza też wypadkowość wśród osób starszych. Rekreacja ruchowa i turystyka piesza, rowerowa, czy wodna wpływają też na poprawę wytrzymałości i wydolność organizmu. Są one osiągalne nawet w zaawansowanej starości. Stanowią ważne kryterium wieku biologicznego. Wiek ten właśnie, a nie wiek kalendarzowy, decyduje czy jest się „ młodym starcem”, czy nierzadko obecnie spotykanym „starym młodzieńcem”. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 7). W społecznych stereotypach starość postrzegana jest jako czas powolnej utraty sił fizycznych i psychicznych, podatności na chorobę, poszukiwania komfortu życia „zastygnięcia” w stereotypach, niezdolności do samodzielnego i niezależnego życia. Stereotyp starości jaki funkcjonuje w społeczeństwie, jest odzwierciedleniem sytuacji ludzi starych, którzy w tym społeczeństwie żyją. Nie da się przedstawić paradygmatu zachowania się ludzi starych. To jak człowiek przeżywa ten okres życia, zależy zarówno od czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych.(…)Bardzo ważnym czynnikiem jest to, czego od starego człowieka oczekuje społeczeństwo. To środowisko w którym żyje, określa role społeczne, sposób bycia i zachowania. (Red. Naukowa Andrzej Dąbrowski, 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s113). Dlatego, gdy senior staje się dziadkiem, czy babcią może aktywnie uczestniczyć w wychowywaniu i rozwoju młodego pokolenia. Otóż poprzez aktywną opiekę nad wnukami, nie pozwala na zmniejszenie, a w dalszym czasie na zanik sprawności. Małe dzieci potrzebują opieki 24 godziny na dobę, ciągłego chodzenia za nimi, noszenia, podnoszenia, zabawy. Trzeba być w dobrej kondycji fizycznej, aby sprostać temu zadaniu. Ważne jest, aby senior, który podejmuje się opieki nad małym dzieckiem był sprawny motorycznie, silny, zwinny, oraz nie miał zaburzonej koordynacji ruchowo-wzrokowej. Spacery są jedną z najbardziej popularnych form aktywności rodzin z dziećmi i ludzi starszych. W ostatnich latach obserwuje się spadek zainteresowania joggingiem, na korzyść spacerów. Równie częstą aktywnością jest praca w ogródku. (Red. Naukowa Andrzej Dąbrowski, 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s 103). Przed rekreacją ruchową, zwłaszcza osób starszych, wyrastają bariery kulturowe, ważniejsze czasami od ekonomicznych, czy społecznych. Jest więc bariera wstydu, wynikająca z braku tradycji i mylnego przekonania, że człowiekowi starszemu nie przystoi aktywne spędzanie czasu wolnego „zarezerwowane” dla dzieci i młodzieży. Jest bariera strachu- obawa, iż ruch może doprowadzić do wypadków i pogorszenia stanu zdrowia, a nie jego poprawy. Istnieje wreszcie bariera niewiedzy; niepełna recepcja wiadomości o zasadach rekreacji, jej formach i jej wpływie na organizm nie sprzyja podejmowaniu prób zwiększenia aktywności ruchowej. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 7). Najczęstszym powodem, dla którego ludzie starsi rezygnują z aktywności ruchowej jest niechęć do wysiłku, a co za tym idzie jego ograniczenie (np. siedzenie na ławce, zamiast spaceru, winda nawet na pierwsze piętro). Oszczędzając w ten sposób swój układ ruchu, krążenia, oddychania starszy człowiek odzwyczaja organizm od dotychczasowej aktywności i doprowadza w krótkim czasie do ogólnego osłabienia, a tym samym- sam stwarza warunki do rozwoju różnych chorób. . (Red. Naukowa Andrzej Dąbrowski, 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s117). Formy rekreacji ruchowej zalecane i dostosowane do możliwości osób w wieku starszym są bardziej ograniczone niż w stosunku do młodzieży czy nawet dzieci . Im sprawność danej osoby jest wyższa, bardziej regularnie i trwale ćwiczyła, tym zasób dostępnych form jest większy. Również stan zdrowia wpływa w istotny sposób na możliwość korzystania z pewnych form rekreacji, (pływalnia, wędkarstwo, turystyka). Szczególnie wskazane jest długotrwałe, wykonywane w średnim tempie ruchy cykliczne o umiarkowanym charakterze jak: chód trucht, pływanie, narciarstwo, jazda na rowerze doskonalące funkcję układu krążenia i oddychania oraz specjalne ćwiczenia gimnastyczne utrzymujące lub poprawiające ruchomość w stawach kończyn i kręgosłupa. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 60). Gry rekreacyjne, łatwe gry sportowe, oraz gry i zabawy ruchowe mają duże wartości i znaczenie w oddziaływaniu na osobowość, oraz motorykę osób w wieku senioralnym. Niosą duży ładunek emocji i przyjemności związany z uprawianiem sportu, sprzyjają socjalizacji i integracji, co jest nie mniej ważne niż rozwijanie cech psychosomatycznych. (Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s 63). Doskonałą formą zabawy jest taniec. Wspólnie spędzony czas z wnukami rozwija i seniora i dzieci. Wydaje się nie podlegać dyskusji, że przewodnimi wartościami rekreacji ruchowej funkcjonującej w sferze profilaktyki jest zdrowie i sprawność. Zdrowie człowieka, rozumiane zgodnie z duchem popularnej definicji WHO- w znaczeniu fizycznym, psychicznym i społecznym, należy do podstawowych wartości uniwersalnych. Wartości te zostały silnie utrwalone w światowej kulturze, nawiązując do najlepszych humanistycznych tradycji ukształtowanych w rozwoju ludzkości. W wartościach tych zawarte są najistotniejsze oczekiwania i potrzeby ludzi.

Wyrazem tych oczekiwań i potrzeb są cele aktywności ruchowej:

<!--[if !supportLists]-->1)      <!--[endif]-->Hedonistyczne (przyjemnościowe) – ważna dziedzina samorealizacji, stwarzająca możliwość czerpania przyjemności z ruchowej aktywności, pokonywania własnych słabości i budowania wiary w siebie.

<!--[if !supportLists]-->2)      <!--[endif]-->Użytkowe (praktyczne) – służą do podtrzymywania sprawności osób starszych, dając szanse niezależności.

<!--[if !supportLists]-->3)      <!--[endif]-->Witalne (prozdrowotne) – w pełni dojrzałe, kompetentne, indywidualne stosowane aktywności ruchowej wymaga wiedzy o zdrowiu i wiedzy o sobie, oraz umiejętności jej praktycznego zastosowania. (…)

Warto wspomnieć jeszcze o innych funkcjach instrumentalnych jakie pełni rekreacja:

- kulturowa

- ideologiczna

- gospodarcza

- społeczna

- selektywna

- adaptacyjna

- integracyjna i dezintegracyjna

- systemowa

- kreacyjna

- katartyczna

- stymulacyjna.

Badania gerontologiczne dowodzą, że osoby mało aktywne ruchowo narażone są w większym stopniu na zmiany patologiczne, które przyśpieszają proces starzenia się, spowolnienie przemiany materii i zmniejszenie odporności ustroju. Zmniejszanie aktywności ruchowej powoduje zaburzenia czynności całego ustroju- m.in. metabolicznych, których skutkiem jest otyłość, a w jej następstwie m.in. choroby serca, cukrzyca. Odpowiednio stosowana aktywność ruchowa jest najbardziej efektywnym sposobem opóźnienia procesu starzenia się i daje możliwość zachowania zdrowia. (Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s 13-15). Ćwiczenia fizyczne, szczególnie te, które są prowadzone systematycznie i dobrze zorganizowane, z zachowaniem kontroli lekarskiej, powodują korzystne zmiany w organizmie osób starszych. Najważniejsze kierunki działań to:

- regulacja stanów emocjonalnych i zwiększanie sprawności intelektualnej;

- zwiększanie wydolności fizycznej, w tym siły mięśni, gibkości, zręczności i ogólnej sprawności ruchowej;

- kontrola masy ciała, zapobieganie nadwadze i otyłości;

- przeciwdziałanie rozwojowi miażdżyc, cukrzycy;

- przeciwdziałanie nadciśnieniu i chorobie naczyń wieńcowych;

- zmniejszanie ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe m.in. raka piersi, trzonu macicy i raka prostaty;

- przeciwdziałanie osteoporozie;

- zwiększanie aktywności układu odpornościowego. (Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s 33- 34).

Ważne jest, aby senior prowadzący aktywny tryb życia nie powodował, iż organizm zostanie nadmiernie przeforsowany. Opiekując się wnukami, uprawiając z nimi aktywnie sporty, czy zabawy trzeba jednak pamiętać o możliwościach swojego układu ruchu. Aktywność fizyczna osób w wieku senioralnym może występować w wielu innowacyjnych przedsięwzięciach np. żeglując z wnukami, łowiąc ryby, czy bardziej intensywnie np. biegać (oczywiście po dużo wcześniejszym przygotowaniu) maratony rodzinne organizowane corocznie przez miasta. Tym samym senior pokazuje, uczy młode pokolenie jak ważna jest aktywność, jak pomaga ona mimo wieku już dojrzałego, sprawnie funkcjonować w społeczeństwie, a nie być od niego uzależnionym. Wspólne tańce, gry, zabawy czy uprawianie sportu powoduje zacieśnienie więzi łączące na pozór tak odległe pokolenia. Swoja postawą dziadek, czy babcia może nauczyć wnuka, czy wnuczkę, aby całe życie uprawiać sporty, aktywnie żyć. a jak już wcześniej było wspomniane systematyczne uprawianie aktywnego trybu życia zmniejsza lub całkowicie zapobiega powstawaniu wielu chorób, w tym układu krążenia, czy nowotworów. Lepiej zapobiegać niż leczyć ponieważ w wieku senioralnym będąc przytłoczonym doświadczeniem życiowym nie zawsze ma się siłę, aby walczyć z chorobą, a im silniejszy organizm tym większe szanse na wygraną. Senior posiada również inne nastawienie psychiczne do życia, chce jak najlepiej przeżywać każdą chwilę swojego życia, ponieważ wie, jak jest cenna. Każda chwila spędzona z dzieckiem swojego dziecka czyni go szczęśliwym, a jeśli może jakkolwiek pomóc, to 2 razy bardziej szczęśliwym. Czerpie radość z życia.

 

 BIBLIOGRAFIA

<!--[if !supportLists]-->1.      <!--[endif]-->Merska M., 2010, Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa,

<!--[if !supportLists]-->2.      <!--[endif]-->Red. Naukowa Andrzej Dąbrowski, 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa,

<!--[if !supportLists]-->3.      <!--[endif]-->Szwarc H., Wolańska T., Łobożewicz T. 1988, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa.

Auto: Iwona